سازمان همکاری شانگهای چین (SCO) یک سازمان بین المللی است که در ژانویه ۲۰۰۱ در شانگهای تأسیس شده و در حال حاضر شامل هشت کشور عضو (چین، هند، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، پاکستان، تاجیکستان و ازبکستان)، چهار کشور ناظر علاقه مند به عضویت کامل (افغانستان، بلاروس، ایران(در حال تبدیل به عضو کامل) و مغولستان) و شش شریک گفتگو (ارمنستان، آذربایجان، کامبوج، نپال، سریلانکا و ترکیه) می باشد. در سال ۲۰۲۱ تصمیم به آغاز روند الحاق ایران به سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک عضو کامل گرفته شد و مصر، قطر و همچنین عربستان سعودی نیز شرکای گفتگو شدند. همراه بازرگانی ایجاب باشید.
سازمان همکاری شانگهای از زمان تأسیس در سال ۲۰۰۱ عمدتاً بر مسائل امنیتی منطقه ای، مبارزه با تروریسم، مخالفت با جدایی طلبی قومی و مبارزه با افراط گرایی مذهبی متمرکز بوده است. تا به امروز، اولویت های سازمان همکاری شانگهای شامل توسعه منطقه ای نیز می شود. سازمان همکاری شانگهای از سال ۲۰۰۵ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به عنوان ناظر وجود داشته است و حتی در سال ۲۰۱۰ سازمان ملل و سازمان همکاری شانگهای یک تفاهم نامه مشترک در مورد همکاری امضا کردند. این سازمان همچنین با یونسکو، سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) و سازمان بین المللی مهاجرت (IOM) نیز تفاهم نامه هایی امضا کرده است. از سال ۲۰۱۷، دپارتمان امور سیاسی و صلح سازمان ملل یک افسر رابط را در سازمان همکاری شانگهای در چین مستقر کرده است.
طبق منشور سازمان همکاری شانگهای، اجلاس سران شورای کشورها سالانه در مکان های متناوب برگزار می شود. مکان این اجلاس ها به ترتیب حروف الفبای نام کشور عضو به زبان روسی است. منشور همچنین حکم می کند که شورای سران رییس جمهورها و نخست وزیرها هر ساله در مکانی که توسط اعضای شورا تعیین می شود تشکیل جلسه دهند. قرار است شورای وزیران خارجه یک ماه قبل از اجلاس سالانه سران کشورها، نشستی را برگزار کند.
تاریخچه سازمان همکاری شانگهای چین
این سازمان ابتدا تحت عنوان گروه پنج در سال ۱۹۹۶ با امضای معاهده تقویت اعتماد نظامی در مناطق مرزی توسط سران کشورهای چین، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان ایجاد شد. یکسال بعد همان کشورها معاهده کاهش نیروهای نظامی در مناطق مرزی را در نشستی در مسکو، روسیه امضا کردند. رئیس جمهور روسیه ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور قزاقستان نورسلطان نظربایف، رئیس جمهور چین جیانگ زمین، رئیس جمهور قرقیزستان عسکر آقایف و رئیس جمهور تاجیکستان امامعلی رحمان اولین رهبران این پنج کشور در این معاهده بودند.
اجلاس سالانه بعدی گروه پنج در آلماتی قزاقستان در سال ۱۹۹۸، در بیشکک قرقیزستان در سال ۱۹۹۹ و در دوشنبه تاجیکستان در سال ۲۰۰۰ برگزار شد. انساندوستی و حمایت از حقوق بشر، حفاظت از استقلال ملی، حاکمیت، تمامیت ارضی و ثبات اجتماعی پنج کشور جزو اهداف اجلاس سالانه این گروه بوده است. در سال ۲۰۰۱، اجلاس سالانه به شانگهای بازگشت؛ ازبکستان را به عنوان عضو ششم پذیرفتند و سپس هر شش رییس جمهور ۲۰۰۱ بیانیه سازمان همکاری شانگهای را امضا کردند و از نقشی که مکانیسم این گروه تا به آن روز ایفا کرده بود قدردانی و خواستار گسترش آن بودند. در سال ۲۰۰۲ نیز منشور این سازمان در روسیه توسط همین افراد امضا شد.
در سال ۲۰۰۵ در اجلاس سالانه به میزبانی قزاقستان، نمایندگان هند، ایران، مغولستان و پاکستان نیز برای اولین بار در این اجلاس حضور داشتند و نورسلطان نظربایف، رئیس جمهور قزاقستان، با کلماتی که هرگز استفاده نشده بود و توجه همگان نیز به آن جلب شد به مهمانان خوش آمد گفت: «رهبران کشورهایی که بر سر این میز مذاکره نشسته اند، نمایندگان نیمی از بشریت هستند». در سال ۲۰۱۵ نیز این سازمان تصمیم گرفت هند و پاکستان را به عنوان اعضای کامل بپذیرد و در سال ۲۰۱۷ این امر محقق شد. مسیری که برای ایران ۱۵ سال طول کشید و پس از درخواست در سال ۲۰۰۶، بالاخره در سال ۲۰۲۲ به عضویت این سازمان درآمد.
وضعیت عضو گیری سازمان همکاری شانگهای در آینده نزدیک
در سال ۲۰۱۰، سازمان همکاری شانگهای روشی را برای پذیرش اعضای جدید تصویب کرد. مغولستان و افغانستان که دارای وضعیت ناظر هستند، قصد خود را برای عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای اعلام کرده اند. ترکیه در سال ۲۰۱۳ شریک گفتگو شد و باید میان اتحادیه اروپا و سازمان همکاری شانگهای یکی را انتخاب کند. پس از آن که پارلمان اروپا به اتفاق آرا به تعلیق مذاکرات الحاق با ترکیه رای داد، تمایل ترکیه به این سازمان در سال ۲۰۱۶ افزایش یافت. در سال ۲۰۲۲، اردوغان اعلام کرد که ترکیه به دنبال عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای است.
در سال ۲۰۱۱، ویتنام برای به دست آوردن وضعیت ناظر ابراز علاقه کرد اما برای آن درخواستی نداده است. در سال ۲۰۱۲، بنگلادش برای وضعیت ناظر درخواست داده است. در سال ۲۰۱۲، اوکراین برای به دست آوردن وضعیت ناظر ابراز علاقه کرد اما برای آن درخواستی نداده است. در سال ۲۰۱۵، سوریه برای وضعیت شریک گفتگو درخواست داده است. در سال ۲۰۱۶، اسرائیل و در سال ۲۰۱۹ عراق نیز درخواست وضعیت شریک گفت و گو کرده اند.
در رابطه با ترکمنستان باید بگوییم که این کشور پیش تر خود را یک کشور بیطرف اعلام کرده بود اما با توجه به قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل، عضویت این کشور در سازمان همکاری شانگهای ممنوع شده است. رئیس جمهور ترکمنستان از سال ۲۰۰۷ به عنوان مهمان در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای شرکت می کند.
فعالیت های سازمان همکاری شانگهای چین
فعالیت های امنیتی
اولویت اول این سازمان برطرف کردن نگرانی های مرتبط با امنیت است و اغلب تهدیدات اصلی خود را تروریسم، جدایی طلبی و افراط گرایی توصیف می کند. در سال ۲۰۰۴ ساختار منطقه ای ضد تروریسم (RATS) ایجاد شد. و در سال ۲۰۰۶ سازمان همکاری شانگهای برنامه هایی را برای مبارزه با جرایم مواد مخدر برون مرزی تحت عنوان مبارزه با تروریسم اعلام کرد.
در سال ۲۰۰۷، سازمان همکاری شانگهای توافق نامه ای را با سازمان پیمان امنیت جمعی در تاجیکستان امضا کرد تا همکاری در موضوعاتی مانند امنیت، جرم و جنایت و قاچاق مواد مخدر را گسترش دهد. توافقنامه ای که در سال ۲۰۰۹ به تصویب رسید، «جنگ اطلاعاتی» را تا حدی به عنوان تلاشی از سوی یک دولت برای تضعیف «سیستم های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی» دولت دیگر تعریف کرد. خنثی کردن توطئه های تروریستی را خنثی کرده و انجام رزمایش مشترک ضد ترور از اقدامات این سازمان است.
فعالیت های نظامی
مانورهای نظامی به طور منظم بین اعضا برای ارتقای همکاری و هماهنگی علیه تروریسم و سایر تهدیدات خارجی و حفظ صلح و ثبات منطقه ای انجام می شود. تابحال چندین ماموریت صلح در این سازمان امضا شده است. سرگئی ایوانف، وزیر دفاع روسیه گفت که این رزمایش ها شفاف و برای رسانه ها و مردم آزاد خواهد بود. در سال ۲۰۱۴ ایده ادغام سازمان همکاری شانگهای با سازمان پیمان امنیت جمعی مطرح شد اما در پی تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، بسیاری از اعضای سازمان همکاری شانگهای و حتی سازمان پیمان امنیت جمعی از همکاری نظامی با روسیه فاصله گرفتند.
فعالیت های اقتصادی
در سال ۲۰۰۳، یک توافقنامه برای تقویت همکاری اقتصادی توسط کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای امضا شد. اکتشاف ذخایر جدید هیدروکربنی و استفاده مشترک از منابع آب جزو پروزه های این سازمان بوده است. ایجاد کنسرسیوم بین بانکی نیز امر مهمی است که در این سازمان رخ داده است. در اجلاس سال ۲۰۰۸ بیان شد که در شرایط کاهش رشد اقتصاد جهانی با دنبال کردن یک سیاست ارزی و مالی مسئولانه، کنترل بر جریان سرمایه، تضمین امنیت غذایی و انرژی اهمیت ویژهای پیدا کرده است.
فعالیت های فرهنگی
همکاری فرهنگی نیز در چارچوب سازمان همکاری شانگهای رخ می دهد. وزرای فرهنگ این کشورها در سال ۲۰۰۲ در پکن نشست برگزار کردند و بیانیه مشترکی را برای ادامه همکاری امضا کردند و این نشست تا سال ۲۰۰۶ دو بار دیگر نیز رخ داد. جشنواره و نمایشگاه هنرهای سازمان همکاری شانگهای برای اولین بار در اجلاس سال ۲۰۰۵ برگزار شد.
وضعیت ایران در سازمان همکاری شانگهای
ایران از سال ۲۰۰۵ یک کشور ناظر بود و یکسال بعد یعنی در سال ۲۰۰۶ درخواست عضویت دائم خود را به این سازمان تقدیم کرد. سرانجام در سال ۲۰۲۱، سازمان همکاری شانگهای چین روندهای الحاق ایران به سازمان همکاری شانگهای را آغاز کرد و در همان سال نیز خبر به عضویت درآمدن ایران در این سازمان توسط خبرگزاری ها پوشش داده شد اما این مورد اشتباه بود. در سال ۲۰۲۲ ایران یادداشت تعهداتی را برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای در اجلاس امضا کرد و مشروط به اینکه مجلس این کشور تعدادی توافقنامه را تصویب کند، به سازمان ملحق خواهد شد که این اتفاق در همین سال یعنی ۲۰۲۲ افتاد و در نوامبر ۲۰۲۲ مجلس ایران عضویت این کشور در سازمان همکاری شانگهای را تصویب کرد.
تصویر مربوط به حضور رییس جمهور ایران دکتر روحانی در اجلاس سال ۲۰۱۸ این سازمان
مزایای عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای
ایجاد بستر همکاری ایران در تمامی زمینه های بالا و بهره مندی از حضور و همکاری در این موارد از مزایای عضویت ایران در این سازمان است. در واقع عضویت ایران را یک معامله برد برد توصیف می کنند و این مورد را برای هر دو طرف حائز اهمیت می دانند. افزایش صادرات نفت و گاز به چین و هند که پر جمعیت ترین کشورهای جهان هستند و روی هم نیمی از جمعیت کره زمین را تشکیل می دهند و همچنین انجام مراودات مالی و ارزآوری به این علت می تواند برای ایران بسیار سودزا باشد.
همکاری با این سازمان در زمینه مسائل امنیتی شامل مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر نکته ای است که می تواند برای ایران حائز اهمیت باشد و تنش را در خاورمیانه کاهش دهد. ضمنا خیلی ها این سازمان را یک بلوک قدرت در برابر اروپا و آمریکا می دانند و ایران را یکی از عناصر مهم جهت استحکام این بلوک عنوان می کنند.
در نهایت محکم تر شدن کمربند امنیتی در شرق آسیا موضوعی است که می تواند به کشورهای آسیایی کمک کننده باشد. به عنوان مثال سازمان ملل نتوانسته است تنش نظامی بین دو کشور هند و پاکستان را کاهش دهد اما تفاهم نامه های این سازمان به کاهش درگیری تنش این دو کشور کمک کرده است. عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای در تمامی زمینه های نظامی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی می تواند نکات مثبت زیادی را برای ایران به ارمغان بیاورد.
مرکز تجاری ایران و چین با نام بازرگانی ایجاب و تحت ریاست حسین قاهری با مجوز رسمی از سازمان توسعه تجارت ایران آماده ارائه مشاوره رایگان و ایجاد بستری مناسب به جهت بهره مندی تجار و بازرگانان ایرانی از فرصت به دست آمده در جهت رشد اقتصادی کشور و افزایش مراودات و مبادلات تجاری میان ایران و چین می باشد.
سوالات متداول
سازمان همکاری شانگهای چین چند عضو دارد؟
مطاق با آخرین آمار رسمی ۸ کشور عضو دائم و ۴ کشور ناظر این سازمان هستند. اگر عضویت ایران تایید شود کشورهای عضو دائم به ۹ کشور افزایش پیدا می کنند.
آیا ایران در سازمان همکاری شانگهای عضو شده است؟
در سال ۱۴۰۱ عضویت ایران به تصویب این سازمان و همجنین مجلس شورای اسلامی ایران رسید و مراحل آخر را طی می کند.
مزایای عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای چیست؟
دستاورد دیپلماسی منطقهای و گسترش همکاری با شرق، مدیریت تنش و درگیری در آسیا و همچنین همکاری ایران در پروژه ابتکار کمربند جاده و کاهش هزینه ارتباط شرق با اروپا از مزایای عضویت ایران در این سازمان است.
